ISFAHAN
 
Nısf-ı Cihan yani; “Isfahan, dünyanın yarısı.”
 

Bir zamanlar Şark’ın en büyük şehri,
İran’ın Floransa’sı olarak da biliniyor.
Zamanında Selçuklu hakimiyetinin önemli siyasi merkezi olmuş ve Tuğrul Bey tarafından başkent ilan edilmiş. Daha sonra, Unesco tarafından koruma listesine alınmış. Şehir; Yahudi, Ermeni ve Mecusiler gibi birçok etnik kültür ve inancı barındırıyor. Bu inançlara mensup olanların ibadethanelerinin yapımına ve kendilerine göre içki üretimine müsaade edilmiş.
 
Couchsurfing uygulaması üzerinden tanıdığımız Pegah’ın tavsiyesi üzerine bir ailenin üç katlı villasının alt katını iki günlüğüne kiralıyoruz. İran’da bu sistem oldukça yaygın. Aile bireyleri yaşlı bir karı-koca ve bir oğulları var. Bizi araçlarıyla gelip karşıladılar, güler yüzlü ve saygılı insanlar. Tanışma faslından sonra kalacağımız yere geçmeden önce bize safranlı dondurma ve şerbet ikram ettiler.
 

Müsaade isteyip alt kata geçtik. Çokça duyduğumuz bir söz vardı; “İranlının evinden iki kitap eksik olmaz: Hafız Divanı ve Kuran”. Odaya girdiğimizde kitaplıkta ilk gözümüze çarpan Hafız’ın Divanı oldu. Eşyalarımızı yerleştirdikten ve biraz dinlendikten sonra dışarı çıktık. Yeşilin ve uygarlığın kenti Isfahanı görmek için sabırsızlanıyorduk.
 
İlk durağımız dünyanın ikinci büyük meydanı olan “Nakşı Cihan Meydanı” oldu.
 

Isfahan’ın merkezinde Zayende Nehri yakınında yer alan meydanın ortasında büyük dikdörtgen bir havuz, etrafında ise halkın rahatlayıp nefes alacağı yeşil alanlar var. Burası Safeviler döneminde, eski şehir yok edilmeden kent ve doğa ilişkisi göz önünde bulundurularak tasarlanmış. Meydan; iklim, güneş ışığı ve rüzgâr yönü de hesaplanarak “bahçe-şehir” kavramından yola çıkılarak inşa edilmiş. Bu plana “Isfahan Ekolü” deniyor.

Meydanın etrafında ise turkuaz çinilerle süslenmiş İmam Camii, Şeyh Lütfullah Camii ve Ali Gapu Sarayı olmak üzere üç önemli yapı bulunuyor. Bütün güç dengeleri bu merkezde toplanmış. Siyasi iktidar ve dini otoritenin kapıları karşılıklı birbirine bakıyor.
 
 Ali Gapu Sarayı ve müzik odasının tavan detayları en çok görmek istediğim yerlerden biriydi.
 

 

Altıncı kata sarmal merdivenlerden çıkarak müzik odasına ulaşıyoruz. Ahşap kubbe dantel gibi işlenerek hem işlevsel hem de sanatsal bir esere dönüşmüş; görenleri hayran bırakıyor. Kalabalık bir grup gelip bizi önüne katana kadar tavandan gözlerimizi ayıramadık. Müzik odasından çıkıp, sarayın çiçek desenli merdivenlerinden inerek Tarihi Kapalı Çarşıyı geziyoruz.
 

Gelirken niyetim buradan bir Afgan halısı alıp dönmekti. Çarşının girişinde hediyelik eşyalar olduğundan halı mağazalarını görememiştik, meğer onlar eski çarşıya yakın yerde imiş. Kapalı çarşı o kadar büyük ki gitmekle bitmiyor. Halı mağazaları sanat galerisini andırıyor. Tablo haline getirilmiş çerçevelenmiş halılar her yerde. Eskiden “kahveci güzelleri” resimli duvar halıları olurdu, onların benzeri halılar duvarlara asılmış. 
 

ŞEYH LÜTFULLAH CAMİİ
 
Safevilerin başyapıtı olarak kabul edilen bu cami Şah Abbas tarafından kayınpederi adına yaptırılmış. Camiyi diğerlerinden ayıran bir özellik ise minare ve avlusunun olmaması. Dış kapıdan girip kubbenin en tepesine baktığınızda, eğer uygun açıyı yakalarsanız, tavus kuşu siluetini görebilirsiniz deniliyor. Süslemede hat levhaları ve firuze taşlarla bezenmiş.
 

 

 

 
Herkes elinde bir kâse çorba ile gelip oturuyor. Merak edip birer çorba da biz söylüyoruz. Bizim mercimekli kesme aş çorbamızın daha koyu kıvamlısı. Mercimek dışında içine fasulye, ıspanak ve yoğurt konulmuş. Günlerdir pilav ve kebaptan sonra çorbayı özlemişiz, severek yiyor ve ardından otelin çayhane bölümüne geçiyoruz.
 

 

 

 

Safevîler döneminde Şah I. Abbas tarafından yaptırılan Çehel Sütun Sarayı, aslında yirmi sütundan oluşmakta. Sütunların havuzdaki akisleri sonucu oluşan kırk (çehel) sütun görüntüsü nedeniyle saraya bu isim verilmiş.

Kabul salonunun girişinde olan aynalı bir eyvan, eyvanın ortasında ise küçük bir havuz bulunuyor. Sarayın kabul salonuna girdiğimizde, salonunun kubbelerinin altın rengi yaldızlar ve kırmızı, yeşil, mavi gibi çeşitli sıcak renklerle tezhip edilmiş olduğunu gördük. 
 

 

Salonun duvarlarında, Şah II. Abbas döneminde yapılmış olan dört resim görüyoruz. Duvarlar resimli tarih kitabı gibi. Her odaya girdiğinizde tarih sayfaları tek tek önünüze açılıyor. Gözümüze ilk takılan Çaldıran Savaşını anlatan resimler oluyor. Çaldıran Ovasında karşı karşıya gelmişler; bir tarafta Yavuz Sultan Selim ve çekik gözlü askerleri, diğer tarafta Şah İsmail ve arkasında on iki dilimli başlıkları ve pala bıyıkları ile Kızılbaş askerler. Resmin ortasında, beyaz bir at üzerinde Şah İsmail elinde kılıcı ile savaşırken; karşısında, ortadan ikiye böldüğü Malkoçoğlu’nu görüyoruz. Yavuz ise yanında düzenli bir ordu, top arabalarını arkasına almış bir halde savaşı seyrediyor. Osmanlı askerlerinin elindeki tabancalara karşı Safevi askerlerinin kılıç kullanmaları dikkat çekici. Resimde savaşta galip tarafın kim olduğu belli değil. Mağlup olunan bir savaşı hangi gerekçeyle gelecek nesillere aktararak milli bir bilinç oluşturulmak istenir diye düşünüyoruz. Bütün savaşları Kerbela olayıyla özdeşleştiren Şiilerin, zafer kavramına başka anlamlar yüklediğini düşünerek oradan ayrılarak diğer resimlerin bulunduğu odalara doğru ilerliyoruz.
 

                
Eğlence meclisi olduğu anlaşılan bir diğer resimde ise, içki ve yemekle donatılmış sofranın etrafında raks eden kadınlar var ve iki devlet adamı karşılıklı oturuyor. Safevi Sarayı’na sığınmış aman dileyen Sünni Turan Hükümdarlarını maiyetleri ile beraber karşılıklı otururken görüyoruz. Diplomatik anlamda baktığımızda; Şah İsmail’in üstün bir mevkide oturduğunu, Özbek Hükümdarının ise temenna eder şekilde durduğunu görüyoruz.
 
Yan odaların duvar resimlerine baktığımızda; Yusuf ile Züleyha, Hüsrev ile Şirin, Leyla ile Mecnun ve dönemin sıradan Avrupalı tiplerinin resmedilmiş olduğunu görüyoruz. Gözlerim Taclu Begüm’ü arıyor.

İran resim sanatındaki erkek figürleri eli silahlı sert savaşçı özne erkek tipi olarak kalıplaşmış.  Kadın ise, zevk ve eğlence ortamında; dans eden kadın, uzanan kadın ve saçını tarayan kadın imgesiyle sınırlı.

Saraydan çıkıp, çıkışa doğru ilerlerken yöresel kıyafetlerle kadınların fotoğraf çektirdiklerini görüyoruz. Biz de havuzun yanında ağaçların altında hatıra fotoğrafı çektirip oradan ayrılıyoruz.
 

 

 

 
 

 

 

 
Yazı dizisinin devamı için tıklayınız.

Dülger, Türkan